 |
Okres przedlokacyjny. W
okresie plemiennym (VIII–IX w., zwłaszcza w X–XIII w.)
istniały na obszarze dzisiejszego miasta tzw. osady
otwarte, odznaczające się charakterystyczną wiejską
zabudową (z ziemiankami i półziemiankami jako budowlami
mieszkalnymi) i typową dla ówczesnego świata
słowiańskiego kulturą materialną (ceramika, narzędzia
żelazne). W źródłach archeologicznych nie zaznacza się
wówczas podział na świat wschodnio- i
zachodniochrześcijański, chociaż wiadomo, że granica
między nimi przebiegała w bezpośrednim sąsiedztwie
dzisiejszego Rzeszowa. Największą osadę z tego czasu
zbadano w rejonie dzisiejszego os. Tysiąclecia, którą
można łączyć z tzw. Ruską Wsią. Oprócz najliczniej
występującej ceramiki znaleziono tam także przedmioty
żelazne (nożyce, noże, sprzączki, sierpy). Osadnictwo
wczesnośredniowieczne istniało także w innej części
dzisiejszego Staromieścia oraz w rejonie Pobitna i
Załęża. Niejasna jest kwestia istnienia na terenie
Rzeszowa osady obronnej – grodu. Archeologiczne dane
dotyczące historii samego miasta wyraźnie pokazują brak
jakiegokolwiek wcześniejszego osadnictwa w rejonie Rynku
i przyległych ulic. Najstarsze materiały wykopaliskowe
trzeba odnosić do II poł. XIV w., co może być zbieżne z
lokacją miasta. |
|
Wczesnośredniowieczna
osada, na obszarze której lokowano później miasto,
powstała w rozległej kotlinie, rozciętej korytem rzeki
Wisłok i jego dopływami. Położenie osady było korzystne
z punktu widzenia geograficznego i gospodarczego.
Okolice Rzeszowa były usytuowane w pasie żyznych gleb
lessowych i czarnoziemnych, rozciągającym się od
Sędziszowa Młp. po Przemyśl. Stanowiły one jedyną w tym
regionie nitkę osadniczą i komunikacyjną łączącą
Małopolską z Rusią. Od płn. i płd. średniowieczny
Rzeszów otaczały kompleksy pralasu, Puszcza Sandomierska
i Karpacka. W najbliższej okolicy osady rozciągały się
bagna, moczary i starorzecza, które co prawda utrudniały
rozwój osadnictwa, ale wydatnie poprawiały walory
obronne miasta w tych niespokojnych czasach. Poprzez
nie, skomplikowanym systemem grobli i mostów, prowadził
główny szlak komunikacyjny łączący Kraków ze Lwowem,
jeden z dwóch głównych traktów handlowych i wojskowych
tej części Europy (drugi wiódł przez Sandomierz). We
wczesnym średniowieczu region późniejszego Rzeszowa
leżał na peryferiach powstających wówczas państw i był
terenem rywalizacji pomiędzy Wielkimi Morawami (później
Czechami), Polską Piastów i Rusią Kijowską Rurykowiczów.
Dość często zmieniał swoją przynależność państwową
podobnie jak główny gród tej ziemi – Przemyśl. Przyjmuje
się, że władztwo polskie nad okolicą Rzeszowa trwało ok.
1031–1036, 1070–1079 i ok. 1214; w międzyczasie rządzili
tu kniaziowie ruscy. Po podziale Rusi Kijowskiej na
mniejsze dzielnice rejon Rzeszowa do 1340 należał do
Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Pod względem
administracyjno-sądowym i majątkowym okręg rzeszowski
tworzył odrębną włość ruską (districtus Rzeschoviensis).
Przypuszcza się, że funkcje centrum włości rzeszowskiej
pełniło wówczas Staromieście, określane w źródłach jako
Stary Rzeszów. Równie starym skupiskiem osadniczym była
sąsiadująca z nim Ruska Wieś, której odrębność etniczną
podkreślała jeszcze istniejąca tu cerkiew. |
|
Po klęsce I rozbioru
Rzeszów znalazł się w granicach Austrii, która z
zagarniętych ziem utworzyła nową prowincję koronną –
Królestwo Galicji i Lodomerii. Ziemie te weszły w
austriacki system administracyjny i prawny, zaś język
niemiecki stał się obowiązujący zarówno w urzędach, jak
i szkolnictwie. Już w 1773 miasto stało się siedzibą
cyrkułu pilzneńskiego (Kreis), zaś w 1782 po zmianach w
podziale administracyjnym kraju – cyrkułu rzeszowskiego.
Na czele cyrkułu stał starosta (Kreishauptmann),
kierujący podległym mu Urzędem Cyrkularnym (Kreisamt). W
mieście znalazły też siedzibę urzędy wojskowe, drogowe,
skarbowe, budowlane – zatrudniające od kilku do
kilkunastu urzędników, oraz poczta. Ponadto istniały w
mieście 2 sądy państwowe: Sąd Kryminalny (od 1818) oraz
Sąd Obwodowy. Cyrkuł rzeszowski przetrwał do 1865, tj.
do zmiany podziału administracyjnego Galicji. |
